Şeriat Kanunları Nelerdir?
İslam hukukunun temelini oluşturan ve Arapça’da “yol, doğru düzen” anlamına gelen şerîʿat (şeriat) kavramı, dinî metinlerden yola çıkarak bireylerin ve toplumun yaşamını düzenlemeyi amaçlayan yazısız ve yazılı kurallar bütünü olarak anlaşılır. [1] Bu kanunlar, klasik İslam hukukunda (fıkıh) hem ibadetler (ʿibâdât) hem de muâmalât (toplumsal ilişkiler) sahalarını kapsar. [1]
Aşağıda hem tarihî arka planı hem günümüz akademik tartışmalarını ele alarak şeriat kanunlarının ne olduğu, kaynakları ve uygulanma biçimleri üzerinde durulacaktır.
Tarihsel Arka Plan
İslam’da şeriatın oluşumu, ilk olarak Kur’ân ve Muhammad’ın sünnetine (gelenek, söz ve uygulamaları) dayanır. [2] Bu dönemde Hazret Muhammed’den sonraki sahâbe ve tabiîn dönemlerinde hukukî meseleler daha çok yerel âdetler ve peygamberin sünnetiyle çözümleniyordu. Zamanla, özellikle 8.‑9. yüzyıllarda, dördü Sünnî mezhebin öncüsü olan hukukçular (örneğin Abū Ḥanīfa, Mâlik ibn Anas, Al‑Shâfi‘î, Ahmad ibn Hanbal) fıkıh sistemlerini şekillendirmiştir. [1]
Medine döneminden başlayarak İslam dünyası coğrafi olarak genişlemiş, farklı kültürel ve hukuksal geleneklerle karşılaşmıştır. Bu yüzden şeriatın yorumlanması süreç içinde adaptasyon geçirmiştir. Zamanla hukuki kaynakların sistemi örgütlenmiş, hukuk okulları ve kadı mahkemeleri ortaya çıkmıştır. [1]
Örneğin Osmanlı İmparatorluğu döneminde, 19. yüzyılda yapılan Tanzimat reformları ile şeriat mahkemeleri ve geleneksel hukuk sistemi modern devletin hukuk düzenine entegre edilmeye çalışılmıştır. [1]
Şeriatın Temel Kaynakları ve Hukukî Yapısı
Şeriat kanunlarının dayandığı hukukî yapı, metin kaynakları ve hukukî usullerden oluşur. Kaynaklar:
– Birincil kaynak: Kur’ân ve Sünnet. [3]
– İkincil kaynaklar: İcmâ‘ (hukukçuların görüş birliği), kıyâs (benzetme), bazı mezheplerde istihsân, maslaha gibi usûller. [2]
Bu kaynaklara dayanarak klasik hukuka “usûl‑ü fıkıh” (hukuk ilkeleri) ve “furuʿ‑u fıkıh” (hukuk dalları) şeklinde iki katman hâlinde yaklaşılır. [1]
Hukukî içerik:
Şeriat hukukunda suç ve ceza sisteminde üç büyük kategori vardır: hadd (Allah tarafından sınırı konmuş suçlar), kısâs (misilleme hakkı) ve ta‘zîr (devlet veya hâkim takdirine bağlı cezalar). [4] Ayrıca mal, can, akıl, nesil ve din gibi temel değerlerin korunması (al‑ḍarûriyyât al‑khamsa) şeklinde hukukçular tarafından ifade edilmiştir. [5]
Şeriat Kanunlarının Günümüzdeki Uygulama ve Akademik Tartışmaları
Günümüzde şeriat kanunları farklı ülkelerde farklı biçimlerde uygulanmaktadır. Bazı Müslüman çoğunluklu devletlerde şeriat “temel kaynak” olarak anayasada yer alırken, diğerlerinde karma hukuk sistemleri içinde yer almaktadır. [1] Akademik alanda tartışma iki eksen etrafında yoğunlaşır: bir yandan şeriatın evrensel hukuk ve insan haklarıyla uyumu; diğer yandan şeriat yorumlarının zaman‑mekâna dayalı değişebilirliği.
İnsan hakları açısından tartışma: Eleştirmenler, klasik cezaların (örneğin hadd cezaları) modern insan hakları standartlarıyla bağdaşmadığını ileri sürerler. [4] Buna karşılık, bazı çağdaş İslam hukukçuları şeriatın amaçlarının (maslaha, adalet) modern evrensel normlarla örtüşebileceğini ve uyarlanabileceğini savunmaktadır. Yorum farklılıkları ve reform arayışı: Şeriatın tek, değişmez ve tüm zamanlarda sabit bir sistem olduğunu savunanlar olduğu gibi, şartlara göre yorumlanması gerektiğini vurgulayan modernistler de vardır. Örneğin, hukukçular “kapıların kapandığı” teziyle geçmişte ijtihadın sonlandığını iddia ederken bazıları bunun yeniden açılabileceğini ileri sürmektedir. [6] Ayrıca şeriat‑hukuk sistemleri yerel âdet, kültür ve çağın ihtiyaçları çerçevesinde şekillendiğinden, uygulamada büyük çeşitlilik gösterir. [1]
Sonuç
Özetle, şeriat kanunları; Kur’ân ve Sünnet’ten türetilerek hukukçular tarafından sistematize edilmiş, birey ve toplum yaşamını düzenleme gayesi taşıyan bir hukuk sistemidir. Tarihsel süreç içinde farklı coğrafyalarda farklı biçimlerde uygulanmış, günümüzde ise hem hukukî hem düşünsel düzlemde canlı bir tartışma alanı olarak varlığını sürdürüyor. Uygulamada karşılaşılan meseleler; yorum birliği eksikliği, çağdaş normlarla uyumluluk ve yerel ihtiyaçlara göre adaptasyon sorularını içeriyor.
Kaynakça:
– “Sharia”, Wikipedia. [1]
– “Sources of Sharia”, Wikipedia. [2]
– “Justice System of Islam… Qisas, Diyat and Harabah”, International Research Journal on Islamic Studies. [5]
– “Human Rights from an Islamic Worldview: An Examination of Hudud, Tazir and Qisas”, Umrah International. [4]
—
Sources:
[1]: https://en.wikipedia.org/wiki/Sharia?utm_source=chatgpt.com “Sharia”
[2]: https://en.wikipedia.org/wiki/SourcesofSharia?utm_source=chatgpt.com “Sources of Sharia”
[3]: https://aims.education/study-online/sharia-law-and-sources-of-sharia/?utm_source=chatgpt.com “What is Shariah? and 4 Sources of Muslim Law (Islamic Law)”
[4]: https://umrahinternational.com/2024/12/15/human-rights-from-an-islamic-worldview-an-examination-of-hudud-tazir-and-qisas/?utm_source=chatgpt.com “Human Rights from an Islamic Worldview: An Examination of Hudud, Ta’zir …”
[5]: https://www.islamicjournals.com/wp-content/uploads/2019/07/1.1.3-Justice-System-of-Islam-in-the-Form-of-Qisas-Diyat-and-Harabah-for-the-Protection-of-Human-Dignity.pdf?utm_source=chatgpt.com “Justice system of Islam in the form of Qisas, Diyat and Harabah for the …”
[6]: https://en.wikipedia.org/wiki/Qiyas?utm_source=chatgpt.com “Qiyas”