Hilekâr, Türkçede “hileci” anlamına gelir ve bir kişinin başkalarını aldatmak, yanıltmak amacıyla kurnazca davranışlar sergileyen biri olduğunu ifade eder. Hilekârlar, genellikle çıkar sağlamak veya avantaj elde etmek için sahte davranışlar sergilerler. Bu kişiler, kendilerini çıkarcı bir şekilde öne çıkarırken, çevrelerindeki insanları kullanma eğilimindedirler.
Hilekârın Tanımı Nedir?
Hilekâr, bir işi muhatabını yanıltarak yapmaya sevk eden kişiye denir. Hîle ahlâka aykırı bir davranış olup, bütün semavî dinlerde yasaklanmıştır. Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. Şuayb (a.s)’ın kavmini hîleye karşı uyarışı şöyle ifade edilir:
> “Ey kavmim, Allâh’a kulluk edin, sizin için ondan başka ilâh yoktur. Ölçü ve tartıyı eksik tutmayın. Ben sizi bolluk ve bereket içinde görüyorum. Sizin için çepeçevre kuşatacak bir günün azabından korkarım” (Hud, 11/84).
Hz. Şuayb (a.s), puta tapan Medyen halkını yalnız Allah’ın hakimiyetini tanıyan tevhîd dinine çalıştır. Onlar ölçüleriyle, tartılarıyla ve silik, kesik, vezni eksik paralarıyla devamlı halkı aldatırlardı. Şuayb (a.s), onları bu hîle ve hud’alarından vazgeçirmeye çalışmış, söz dinlememeleri sonucu helâk olmuşlardır. [1]
Hilekârın Özellikleri ve Karakter Yapıları
Hilekâr davranışı kişiliğine benimsemiş olan kişiler için yalan makinelerinin nasıl çalıştığını unutmak gerekir. Çünkü bu çeşit davranışları benimsemiş olanlardan olağandışı ve kusurlu bir davranış beklemek yersiz olacaktır. Arada bir hile yapanlar için bu durum ters işlemektedir; söz konusu kişiler için hile yapmak çok daha zor olmakta ve her defasında yakalanma korkusuyla bünyede oluşan değişkenliklere karşı kendilerine karşı savaşmak zorundadırlar.
Kimlerin hilekâr ve yalancı olabileceğini maddeler halinde görmekte yarar vardır:
1. İnsanın gözünün içine bakarak rahatça konuşanlar.
2. Yüzü kızarmayan, utanma duygusu olmayanlar.
3. Sorulara doğrudan cevap vermeyenler, sözü merkezden uzaklaştıranlar.
4. Çok konuşanlar.
5. Çıkarı olanlar.
6. Gerçeği söylediğine dair yemin edenler.
7. Sık sık, namus ve dürüstlük konferansları verenler.
8. Bir söz eğer kulağa abartılı derecede iyi ve hoş geliyorsa, o sözler gerçek değildir.
9. Bir kişi olması gerekeni değil de olanı savunuyorsa, gerçekten doğru olanın yerine siyaseten doğru olanı savunuyor demektir.
10. Doğruyu değil de, karşı tarafın duymak istediğini söyleyenler.
Bazı kişilik tipleri kolay yalan söylerler. Antisosyal, narsist, histrionik kişilik yapılarında hile, düzenbazlık ve yalan mübahtır. Yalanı yalanla düzeltmeye çalışanlar, kronik yalancı olma yolundadırlar. Zeki bir hırsız kendisini şöyle savunuyor: “Ben hırsızlık yapmadım, parasını koruyamayanlara ders verdim.” Zeki bir hilekâr da “Birisini bir defa kandırırsam suç benimdir, eğer ikinci defa kandırırsam suç onundur.” diyor. Bu bakımdan kusuru sadece yalancıda değil, biraz da kendimizde aramamız gerekir.
Sosyal rol olarak kişilik, bir kültürün katılımcısı ve bir grubun üyesi olarak her birey kolektif örneklerin etkisine maruz kalır. Bunu, sıklıkla sosyal rolümüz olduğunu düşündüğümüz örnek kişiliği benimseyerek yaparız. Bu rol seçilmiş olmaktan çok zorla kabul ettirilmiştir, ama onu elimizden geldiğince iyi oynamaya çalışırız çünkü bu güvenliğimizi ve iki tarafın da onayladığı statu quo’yu garantiler. Gerçekte, “burada görünen kişi tamamen biz değilizdir; bu başkalarını o olduğumuz konusunda ikna etmeye çalıştığımız kişidir ya da başkalarının bizi o olduğumuz konusunda ikna etmeye çalıştığı kişidir.” [2]
Sonuç
Hilekâr, başkalarını aldatmak, yanıltmak amacıyla kurnazca davranışlar sergileyen kişidir. Bu kişiler, genellikle çıkar sağlamak veya avantaj elde etmek için sahte davranışlar sergilerler. Hilekârların özellikleri arasında, gözünün içine bakarak rahatça konuşmak, yüzü kızarmamak, sorulara doğrudan cevap vermemek, çok konuşmak, çıkarı olanlar, gerçeği söylediğine dair yemin edenler, sık sık namus ve dürüstlük konferansları verenler, kulağa abartılı derecede iyi ve hoş gelen sözler söyleyenler, olması gerekeni değil de olanı savunanlar ve doğruyu değil de, karşı tarafın duymak istediğini söyleyenler bulunur.
Sosyal rol olarak kişilik, bireylerin toplumsal normlar ve beklentiler doğrultusunda şekillenir. Bireyler, bu normlara uymak için bazen hileli davranışlar sergileyebilirler. Bu durum, hilekârların toplum içindeki rollerini ve davranışlarını anlamamıza yardımcı olur.
Sonuç olarak, hilekârlar, toplumda güveni zedeleyen ve adaletsizliğe yol açan bireylerdir. Onlarla başa çıkmak için, dikkatli olmak, dürüstlük ve adalet gibi değerlere sadık kalmak önemlidir. Toplum olarak, hilekârlığı önlemek ve dürüstlüğü teşvik etmek için eğitim ve farkındalık oluşturmak gereklidir.
—
Sources:
[1]: https://sorularlaislamiyet.com/kaynak/hilekar-hilekarlik?utm_source=chatgpt.com “HİLEKÂR, HÎLEKÂRLIK – Sorularla İslamiyet”
[2]: https://9lib.net/article/hilek%C3%A2rlar%C4%B1n-%C3%B6zellikleri-ve-karakter-yap%C4%B1lar%C4%B1.qo5o72km?utm_source=chatgpt.com “Hilekârların Özellikleri ve Karakter Yapıları”